Denken in oplossingen en niet problemen

Enkele jaren geleden zei een manager tegen me: “We moeten meer in oplossingen gaan denken binnen dit bedrijf”. Deze uitspraak is me bij gebleven toen ik mezelf opnieuw begon op te bouwen. Een andere uitspraak die ik ooit hoorde (ik weet niet precies meer wanneer, het is al lang geleden) is: “Problemen zijn problemen, omdat ze een oplossing hebben. Als een probleem geen oplossing heeft, is het geen probleem maar een feit”. Uit deze twee uitspraken heb ik verder geredeneerd voor mezelf. Als een probleem geen oplossing heeft, is het een feit. Ergo; als een feit een oplossing heeft, is het een probleem. Feiten zijn per definitie niet “oplosbaar”, ze kunnen wel veranderen, maar (meestal) kun je daar zelf niet veel aan veranderen.

Het klinkt misschien alsof ik hiermee mijn problemen aan de kant probeer te zetten, maar dat is niet helemaal wat ik ermee bedoel. Als je een probleem in je leven zo ver als je kunt “oplost”, maar het is er nog steeds (aangenomen dat het wel in omvang of ernst is afgenomen), wordt het een feit voor je. Als het een feit is, is het (voor mij) makkelijker te aanvaarden dat het er is. En als het een feit is in mijn leven, moet ik ermee leven.

Hiermee heb de problemen aangepakt die ik had. Sommige daarvan zijn opgelost, andere zijn feiten geworden waar ik niets aan kan veranderen. Enkele voorbeelden van feiten zijn sommige keuzes die ik in het verleden gemaakt heb voor mezelf en anderen. Deze keuzes zijn niet meer terug te draaien, ze liggen vast in de geschiedenis. Het zijn feiten geworden die niet op te lossen zijn. Het zijn feiten waar je je bij neerlegt. Deze redenatie heeft me geholpen om prioriteiten aan te brengen in mijn herstel van mijn depressie. Alles leek voor mij op dat moment een probleem. En ik moest alles oplossen van mezelf. Dat dit een onmenselijke taak is, stond ik niet bij stil. Om beter te worden dacht ik dat ik ALLES moest oplossen. Toen ik eenmaal ging kijken naar de dingen die ik niet kon verhelpen of oplossen, en ze benoemde als feiten, waren ze voor mij van de lijst met problemen af. Dat scheelde al een stuk.

Waarom denken mensen eigenlijk in problemen?

Zo ver ik het begrijp, komt dit door de aard van de mens. Het is natuurlijk voor de mens om negatieve gedachten beter te onthouden dan succes verhalen. In het begin van de ontwikkeling van de mens was dit heel belangrijk voor simpelweg overleven. Als we zagen dat een ander werd opgegeten door een tijger, onthielden we heel scherp dat de tijger gevaarlijk is. Dat is een belangrijk iets om te weten en dus slaan de hersenen deze informatie heel goed op. Dat de opbrengst van de jacht die dag ook heel goed was, werd snel weer vergeten.

Tegenwoordig is dit uitgegroeid tot het principe van zelfbehoud en hebben we het niet echt meer nodig dat we alle negatieve gebeurtenissen beter onthouden dan de positieve. Helaas is dit systeem binnen onze overleving zo belangrijk geweest dat het een “basis systeem” is geworden. Een fundament van de mens.

Als de mens negatieve dingen beter onthoud dan positieve dingen, is het niet zo vreemd dat mensen ook sneller in problemen nadenken dan in oplossingen. Mensen zien veel sneller de negatieve kanten van een verhaal dan de positieve kanten.

Het menselijk brein is dus eigenlijk helemaal niet ontwikkeld om positief te denken. Dat is volgens mij een van de grootste redenen dat het voor mensen zo moeilijk is om positief in het leven te staan. Dit is niet uniek voor autisten, het komt bij iedereen naar voren.

Hoe denk je dan in oplossingen?

Het is een reflex geworden voor me om te kijken of een “probleem” wat in mijn leven komt eigenlijk een (groot) probleem is. Als er iets gebeurt, probeer ik te kijken of ik iets kan of moet ondernemen. Als ik meteen iets kan doen (bijvoorbeeld de binnen gekomen rekening betalen) dan doe ik dat. Als het meer werk is om op te lossen, dan moet ik een stappenplan maken. Dit kan soms eenvoudig zijn, zodat ik hier zelf uit kom, maar het komt ook voor dat ik dit stappenplan samen met iemand moet opzetten. Omdat ik het overzicht kan verliezen en misschien onderdelen van het probleem of van de oplossing mis. Als het echter iets is wat ik niet kan oplossen, dan word het een feit waarmee ik moet leven. Het helpt mij om me er bij neer te leggen. Soms is het niet leuk, maar ik kan beter er zo snel mogelijk mee leren leven, dan dat ik me opvreet om een niet bestaande oplossing te vinden.

Het zien van beren op de weg, het denken in problemen, is menselijk. We hadden het nodig om te overleven. Echter, dit kan voor mensen doorslaan naar doemdenken en vastzitten in een negatieve spiraal. Het helpt niet om te blijven tobben over zaken die je niet kunt veranderen. Hoe ongemakkelijk ook; als het een feit is, kun je het niet oplossen en zul je er mee moeten leven. Als je het kunt oplossen, is het een probleem wat je dus weg kunt nemen voor jezelf. De keuze om dat te doen ligt wel bij jezelf. Als de wil er niet is om met oplossingen te beginnen, zijn alle oplossingen onmogelijk.

Kiezen voor oplossingen

Het klinkt heel mooi, maar ik kan je verzekeren dat het niet alles in eens beter maakt. Het neemt niet weg dat sommige zaken in het leven zwaar zijn. Het neemt niet weg dat je tegen situaties aanloopt in het leven die je verwarren of je verdrietig maken. Maar het gaat er ook meer om hoe je met die dingen om gaat. En wat ik probeer te doen in mijn leven is het kijken of ik een situatie kan verbeteren. Voor mezelf en voor anderen.

Ik weet van mezelf dat ik nogal praktisch ben ingesteld. Als er een probleem is, wil ik eigenlijk meteen in actie springen en actief met een oplossing bezig. Tegenwoordig heb ik geleerd eerst een pas op de plaats te maken en na te denken over mogelijkheden. Is dat wat op mijn pad komt eigenlijk wel een probleem om mee te beginnen? Is het een klein (1 stap oplossing) probleem, of een groter (meerdere stappen nodig) probleem? Is het iets wat meteen mijn aandacht nodig heeft? Of kan het wel even wachten?

Deze vragen probeer ik te stellen aan mezelf. Het is voor mij ook een leerweg want eerder zou ik meteen praktisch bezig zijn met dit nieuwe probleem, en ondertussen vergeten dat ik al bezig was met een eerder bestaand probleem. Het inschatten van de urgentie van een probleem gaat me vandaag ook al iets beter af. Hoewel ik daarin nog steeds moeite heb, gaat het al wel beter.

Door bij problemen te zoeken naar mogelijke oplossingen, worden de problemen voor mij ook minder intensief. Eerder kon het zo zijn dat een probleem al mijn energie opzoog en me uitgeput achter liet. Ik was dan alleen in staat om me zorgen te maken over de gevolgen (al dan niet bedacht door mezelf en al dan niet reëel) en kwam al helemaal niet bij oplossingen. Toen ik probeerde na te denken in oplossingen, kwam ik er ook achter dat sommige problemen beter op te lossen zijn door hulp te vragen. Bijvoorbeeld aan iemand die meer verstand heeft over een bepaald onderwerp. Of aan iemand die je vertrouwd.

Soms kan een oplossing zijn; “Dit kan ik uitstellen tot volgende week want dan is mijn begeleiding hier” en dat is ook prima. Dat is dan alles wat je op dit moment kunt doen. Uiteraard ligt het aan de situatie of je iets kunt uitstellen of niet, maar het ligt ook aan jezelf. Als je vandaag helemaal geen energie hebt, is het niet helpend om je verder uit te putten en naar oplossingen te zoeken. Maar dan is het wel zaak er de dag erna in ieder geval naar te kijken om te zien wat je meteen kunt doen en wat je eventueel later kunt doen.

Ik heb gemerkt dat als ik dit oefen, het uiteindelijk steeds makkelijker gaat. Elke dag een stap naar een beter leven voor mij en mijn omgeving.

TL;DR

Kort gezegd: